پهپاد؛ سلاحی راهبردی برای مقابله با تهدیدات نوظهور

بررسی توان عملیاتی ۸ پهپاد راهبردی
ارتش نیرو‌های چهارگانه ارتش با رویکرد افزایش قدرت پهپادی به‌عنوان یک سلاح راهبردی طی دهه گذشته بخشی از قدرت خود را به ارتقای این سامانه‌ها که در حوزه‌های مختلف شناسایی، رزم هوایی، جنگ الکترونیک، رزم زمینی و شکار اهداف استراتژیک کارایی دارد، اختصاص داده‌اند که نمونه عینی آن در شهرک زیرزمینی پهپادی ارتش جمهوری اسلامی ایران تبلور یافته است.

گروه دفاعی امنیتی دفاع‌پرس: راهبرد‌ها در سطح کلان کشور، تعیین‌کننده جهت و مسیر فعالیت‌ها برای دستیابی به اهداف مهم و ارزشمند است تا جامعه را به خواسته‌های عالیه خود برساند و در سطح نیرو‌های مسلح به‌عنوان چراغ راهی نگریسته می‌شود. باید در نظر داشت که راهبرد‌های پیش‌ رو و مسیر کلی مقامات ارتش نظامی کشورمان بر پایه رهنمود‌های مقام معظم رهبری که فرماندهی کل قوا را عهده‌دار هستند، تبیین شده و بر اساس همین راهبردها، تاکتیک و رفتار‌های سازمانی متناسب با نیاز‌های روز برنامه‌ریزی می‌شود و به مرحله اجرا می‌رسد.

به عبارت دیگر، با توجه به موقعیت ژئوپولتیکی ایران در منطقه غرب آسیا و حضور دشمنان مختلف اعم از منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، مشرف به مرز‌های کشورمان و اهمیت اشاعه کمک‌های بشردوستانه به ملت‌های مظلوم، همچنین حرکت و دستیابی به اصول تمدن اصیل اسلامی بنا بر نظر فرماندهی معظم کل قوا و نهایتاً فعالیت گروه‌های تکفیری و تندرو در برخی کشور‌ها و جلوگیری از فعال شدن هسته‌های عملیاتی آنان در کشورمان که تقابل قاطع با آنان را می‌طلبد، مجموعاً نیازمند تهیه و تدوین راهبرد‌های ویژه بنا بر نیاز‌های ایران و کاملاً متفاوت با مسیر حرکت بسیاری از کشورهاست؛ چرا که نیازمندی‌ها و شرایط فعلی کشورمان، خود خلاقیت ویژه در تبیین تاکتیک‌های تازه را می‌طلبد که شامل سرعت‌ عمل بنا بر علم روز، رعایت اصول غافلگیری و بهره‌گیری از توان بومی بدون تکیه بر کشور‌های خارجی با بهره‌گیری از روحیه وطن‌پرستی آحاد ملت‌مان است.

با این توصیفات، برخی از تسلیحات در سطح ارتش‌های جهان و همچنین کشورمان عنوان «سلاح راهبردی» را بر خود می‌گیرد که دقیقاً به چه معناست؟ در تعریف سلاح راهبردی باید گفت که هر وسیله نظامی که بتواند شرایط جنگ را به‌صورت خاص به نفع دارنده آن تغییر داده و اثرگذاری بسیار متفاوت نسبت به نمونه‌های مشابه را به ثبت برساند، همچنین فقدان آن موجب ضربه و آسیب‌های بالا خواهد شد، در این قالب طبقه‌بندی شده و حکم راهبردی را خواهد یافت. به‌طور مثال، در سطح نیرو‌های چهارگانه ارتش جمهوری اسلامی ایران، توان توپخانه‌ای و بالگردی هوانیروز در نیروی زمینی، سامانه‌ها‌ی موشکی باور ۳۷۳، دماوند (اس ۳۰۰) و رادار‌های برد بلند در نیروی پدافند هوایی، هواپیما‌های غول‌پیکر ترابری بوئینگ ۷۴۷، جنگنده‌های شناسایی آر اف ۴، رهگیر‌های اف ۱۴ و بمب‌افکن‌های ضربتی سوخو ۲۴ در نیروی هوایی، زیردریایی‌های کلاس طارق و ناوشکن‌های کلاس موج در نیروی دریایی، حکم تسلیحات راهبردی یا با توصیف انگلیسی، «استراتژیک» را دارا هستند که بهره‌گیری از هر یک سرنوشت مأموریت‌های محوله به ارتش را به‌طور خاص تغییر می‌دهد و نبودِ آنان یا انهدام‌شان ضربه سنگینی تلقی خواهد شد؛ چرا که هرکدام اساس نیاز‌ها برای دستیابی به پیروزی در طرح‌های نظامی محسوب می‌شوند و حفظ آنان اهمیت فراوانی دارد؛ هرچند ارتش جمهوری اسلامی در کنار بهره‌گیری از تسلیحات راهبردی، روش‌های حفظ تجهیزات خود را در سخت‌ترین شرایط جنگی و با بهره‌گیری از تجربیات هشت‌ سال دفاع مقدس به خوبی طرح‌ریزی کرده است.

با این توضیحات به بخش اصلی نوشتار می‌رسیم. امروز بهره‌گیری از قابلیت بسیار مهم و اثرگذار پرنده‌های بدون سرنشین، یک راهبرد کلان در سطوح بالای دفاعی کشور تلقی می‌شود تا بدان‌جا که رهبر معظم انقلاب اسلامی در پاسخ به توضیحات فرمانده نیروی هوافضای سپاه از توان پهپادی این نیرو فرمودند: «اقدامات صورت گرفته بسیار خوب است، اما تعداد پهپاد‌ها کم است و باید آن را زیاد کنید»؛ لذا باید مد نظر داشت که بیانات ایشان، خود راهبرد کلی را برای نیرو‌های مسلح تشریح و تبیین کرده و مشخص است که طرف صحبت فرماندهی معظم کل قوا نه‌تنها سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بلکه یکایک ارکان فعال در حوزه نظامی کشور به‌ویژه ارتش جمهوری اسلامی ایران است که وظیفه‌ی ذاتی آن، تأمین امنیت مرز‌های ایران عزیز و مقابله با هرگونه فعالیت خصمانه دشمنان به انضمام حضور در هرکجای عالم برای نمایش اقتدار و حفاظت از منافع نظام جمهوری اسلامی است.

با توجه به همین راهبرد‌ها و اهمیت حضور ارتش در عرصه‌های نوظهور و لبه‌های تکنولوژی، همچنین درک خطرات جاری در منطقه غرب آسیا، با بهره‌گیری از علوم روز و همگام با پیشرفت‌های جهانی، اما با اتکا بر توان بومی، ارتش جمهوری اسلامی در دهه پایانی قرن پیشین خورشیدی فعالیت‌های خود را در عرصه پهپادی به شکل فزاینده‌ای افزایش داد و طرح‌های بسیاری را آغاز کرد که درخشش برخی از آنان را در رژه روز ارتش در سال جاری شاهد بودیم و این تازه آغاز مسیری پرافتخار است که قطعاً به جایگاهی رفیع و تاریخ‌ساز می‌رسد.

اما آیا می‌توان پهپاد‌ها را در زمره تسلیحات راهبردی در نظر گرفت؟ در پاسخ باید بگوییم بله! هر پهپادی که بتواند سرنوشت عملیات‌های محوله را به‌صورت خاص تغییر داده، از برد بالا، مداومت پروازی زیاد، پنهان‌کاری مناسب و قابلیت حمل انواع تسلیحات به انضمام توان انجام مأموریت‌های چندمنظوره برخوردار بوده و با توجه به نیاز‌های جاری کشور و به تکیه بر توان بومی تولید شود، در قالب «راهبردی» طبقه‌بندی خواهد شد.

باید توجه داشت که تولیدات در ارتش که توان پهپادی نیز در همین زمره قرار می‌گیرد، نمایشی از قدرت دفاعی شایسته تحسین این نیرو است که با اتکا بر توانمندی‌های داخلی و قدرتی درون‌زا و بومی طراحی و ساخته شده به دستان جوانان میهن ازجمله دانشمندان پرافتخار ارتش، با هدف تأمین نیاز‌ها بدون وابستگی به خارج و نهایتاً با مطالعه دقیق علوم جهانی به ثمر می‌نشیند.

ارتش جمهوری اسلامی در نقش نیروی حافظ مرز‌های کشورمان ملزم به بکارگیری تسلیحاتی است که علاوه بر تضمین امنیت کشور، در مدت زمانی کوتاه در چرخه تولید قرار گرفته و پیشرفت را به ارمغان آورد. به عبارت دیگر، نیاز‌های عملیاتی خصوصاً بکارگیری پهپاد‌ها در مأموریت‌های رزمی و فعالیت در پایگاه‌های هوایی یا خطوط مقدم، منجر به تلاش‌هایی ارزشمند شده که برخی از آنان در جریان برگزاری رزمایش‌ها به اطلاع عمومی می‌رسد و برخی دیگر از سایه حفاظت اطلاعاتی تا روز واقعه شناخته نخواهد شد؛ اما مجموع اقدامات در راستای همان راهبرد‌های دفاعی طبقه‌بندی می‌شود که قدرت پهپادی را همچون توان هوایی و موشکی در زمره توانمندی‌ها و دستان بلند نظام جمهوری اسلامی در سطح منطقه طبقه‌بندی می‌کند.

تحلیل این قدرت و بررسی چشم‌انداز‌های برنامه‌ریزی شده در این مسیر، همچنین توجه به پیشرفت‌های صورت گرفته در کوتاه‌مدت نشان از آن دارد که اولاً اتکا بر مقوله خودکفایی، تمامی محدودیت‌ها همچون تحریم نظامی را به عرصه ظهور توانمندی‌های بی‌بدیل تبدیل ساخته است، ثانیاً هر آنچه ساخته می‌شود، علاوه بر توانایی رقابت با نمونه‌های خارجی، از هزینه‌ی تولیدِ به مراتب پایین برخوردار است تا آنجا که نسبت به همتایان خود برتری دارند و ثالثاً چرخه تأمین نیاز‌های تسلیحاتی را در مسیر درست خود حفظ می‌کند؛ لذا در ادامه نوشتار، اشاره‌ای اجمالی به هشت پهپادی خواهیم داشت که عنوان «پهپاد استراتژیک» را در ارتش جمهوری اسلامی نصیب خود ساختند.

کمان ۲۲

این پرنده بدون سرنشین، نخستین نمونه پهپادبرد بلند ارتش در کلاس پهپاد‌های غول‌پیکر (طول ۶.۵ متر، عرض بال ۱۷ متر و ارتفاع ۲.۵ متر از سطح زمین) و با قابلیت شناسایی- رزمی محسوب شده که در حقیقت گل سرسبد توان پهپادی نیروی هوایی محسوب شده و در اسفندماه ۱۳۹۹ برای نخستین بار رونمایی شد و امسال در روز ارتش، نخستین نمایش عمومی خود را ثبت کرد. کمان ۲۲ ساخته شده در نیروی هوایی، می‌تواند با برد بیش از ۲ هزار کیلومتر و سقف پرواز نزدیک به ۲۵ هزار پا دست‌ یابد؛ ضمن آنکه می‌تواند تا ۳۰۰ کیلوگرم محموله‌ی رزمی شامل موشک‌های هدایت‌شونده قائم ۵، بمب ۵۰۰ پوندی لیزری و غلاف هدف‌گیری، انواع موشک‌های هدایت اپتیکی و لیزری، بمب‌های هوشمند و غلاف جنگ‌الکترونیک شاهین (فعال در باند ایکس) را با خود حمل کند و در وظیفه شناسایی، قابلیت نصب انواع سامانه‌های تصویربرداری و مراقبت برای نظارت و عکس‌برداری از اهداف دوردست را داراست.

کمان ۲۲ در حقیقت دست بلند نیروی هوایی ارتش در منطقه غرب آسیا محسوب شده که توان رزمی این نیرو را بیش از پیش ارتقا می‌دهد و به‌عنوان مکملی در کنار هواپیما‌های باسرنشین (جنگنده‌ها) ارتش و همچنین توان موشکی سپاه ایفای نقش خواهد کرد. هم‌اکنون نیز نمونه ابتدایی کمان ۲۲ تست‌های پروازی خود را گذرانده و وارد مرحله نصب انواع تسلیحات شده است که مطمئناً در نسخه‌های بعدی و با به‌روزرسانی‌هایی که خواهد شد، بیش از پیش اثرگذاری خود را به همگان اثبات خواهد کرد. علاوه بر قابلیت هدایت به‌صورت دستی و از ایستگاه‌های زمینی، توانایی بهره‌گیری از ارتباط ماهواره‌ای و پرواز خودکار در صورت لزوم، برای کمان ۲۲ ایجاد شده است و این هواگرد می‌تواند در نقش پهپاد فرماندهی در آسمان و برای کنترل دیگر پرنده‌های بدون سرنشین فعالیت کند؛ همچنین اجرای عملیات در تمامی شرایط آب و هوایی شبانه‌روز و با قابلیت پایداری در برابر اقدامات جنگال در محیط‌های آغشته به اختلالات الکترونیکی و سیگنالی از دیگر ویژگی‌های آن است.

کمان ۱۲

پهپاد کمان ۱۲ که آغاز مسیر ساخت کمان ۲۲ در نیروی هوایی ارتش و همگام با مراکز دانشگاهی تلقی می‌شود، پرنده‌ای با قابلیت شناسایی- رزمی است که بردی معادل هزار کیلومتر دارد و می‌تواند به حداکثر سرعت ۲۰۰ کیلومتر در ساعت دست یابد. کمان ۱۲ می‌تواند محموله‌ای از بمب‌های هدایت‌شونده قائم ۵، موشک‌های اخگر با برد ۳۰ کیلومتر و همچنین تجهیزات تصویربرداری برای مأموریت‌های نظارتی و شناسایی را با خود حمل کند؛ ضمن آنکه علاوه بر کنترل از ایستگاه‌های زمینی، قابلیت پرواز خودکار در آن وجود دارد. کمان ۱۲ را باید پهپادی دانست که در تعداد بالا و با تسلیحات اثرگذار، برای ایفای نقش پشتیبانی از نیرو‌های عمل‌کننده، بسیار مؤثر است.

مهاجر ۶

این پهپاد تولیدشده توسط صنایع قدس وزارت دفاع بوده که در نیروی زمینی ارتش به خدمت مشغول است. از ویژگی‌های مهاجر ۶ می‌توان به برد ۲ هزار کیلومتر، سرعت ۲۰۰ کیلومتر و مداومت پروازی ۱۲ ساعته اشاره کرد؛ ضمن آنکه می‌تواند محموله‌ای رزمی تا سقف ۵۰ کیلوگرم از سلاح‌های هدایت‌شونده همچون بمب قائم را با خود حمل کند. مهاجر در زمره پرنده‌های بدون سرنشین شناسایی- رزمی تلقی شده و این نمونه تجربه حضور در عملیات جنگی را داراست که از جمله موارد رسماً اعلام شده می‌توان به بهره‌گیری نیروی هوافضای سپاه از مهاجر ۶ در طرح سرکوب فعالیت‌های نیرو‌های تروریستی در شمال عراق اشاره کرد. مهاجر ۶ نیز همچون دو پهپاد پیشین که در سطور فوق به آن‌ها پرداختیم، توانایی اجرای عملیات در شب و روز را داراست.

 ابابیل ۵

پهپاد ابابیل ۵ ساخت شرکت هواپیماسازی ایران (هسا) و وابسته به وزارت دفاع، به تازگی و در مراسم رژه روز ارتش در سال جاری رونمایی شده است که اطلاعات چندانی از آن موجود نیست، اما به نظر می‌رسد مشخصاتی مشابه مهاجر ۶ داشته و البته نسبت به آن کوچکتر است. این پهپاد در رژه روز ارتش مجهز به ۶ تیر موشک‌های شلیک کن-فراموش‌کن «الماس» با برد هشت کیلومتر است که می‌تواند علیه اهداف گوناگون خصوصاً خودرو‌های زرهی یا مراکز پشتیباتی و تجمع نیرو‌های متخاصم مورد بهره‌برداری قرار گیرد؛ ضمن آنکه نحوه طراحی آن خبر از مداومت و ماندگاری بالا در آسمان می‌دهد. از نکات بسیار مهم خانواده‌ای پهپاد‌های ابابیل در اختیار ارتش، می‌توان به شناسایی ناوگروه‌های ائتلاف در آب‌های جنوبی کشور خصوصاً ناو‌های هواپیمابر آمریکایی اشاره کرد و مطمئناً نمونه تازه معرفی شده علاوه بر توانایی شناسایی، قابلیت رزمی به‌سزایی خواهد داشت.

آرش

پهپاد آرش، ساخته شده توسط متخصصان ارتش جمهوری اسلامی، دوربردترین پهپاد انتحاری جهان با برد بی‌نظیر ۲ هزار کیلومتر است که از آن، سلاحی مهلک و اثرگذار می‌سازد. آرش که در حقیقت ادامه‌دهنده مسیر پهپاد‌های کیان ۱ و ۲ محسوب می‌شود، علاوه بر قابلیت حملات انتحاری برنامه‌ریزی شده و دقیق، می‌تواند در سرکوب پدافند هوایی، بسیار مؤثر واقع شود و عملاً با انهدام سکو‌ها و خودرو‌های پدافندی، مسیر را برای حملات جنگنده‌ها یا موشک‌های راهبردی بالستیکی باز کند. در نهایت باید مد نظر قرار داد که برد ۲ هزار کیلومتر یک پهپاد کوچک که از قابلیت اختفا برخوردار بوده و می‌تواند با حداقل شناسایی به دقت سمت اهداف خود پرواز کرده و مأموریت ضد رادار را به انجام برساند، تنها یک معنا دارد که در صورت نیاز و در یک درگیری، ناامنی مطلق برای یکایک سامانه‌های پدافند هوایی مستقر در منطقه و مرتبط با قدرت‌های متخاصم را در پی خواهد داشت.

امید

پهپاد امید که نخستین بار در رزمایش نیروی دریایی و سال ۱۴۰۰ نامی از آن به میان آمد و نمایش عمومی‌اش تا ۲۹ فروردین‌ماه امسال به طول انجامید، پرنده‌ای بدون سرنشین با وظیفه‌ی انتحاری و ضد تشعشع است که نشان می‌دهد اهمیت پهپاد‌های انتحاری در جنگ‌های امروزی بسیار بالاست. ارتش جمهوری اسلامی علاوه بر طرح‌های خانواده کیان، رعد و آرش، دست به تولید بومی پهپادی زده است که به‌صورت خاص وظیفه‌ی ضد تشعشع (عملیات ضد رادار) را بر عهده داشته و به همین منظور مجهز به دریافت‌کننده‌های امواج راداری و توانایی تصحیح خودکار حین پرواز برای انهدام دقیق هدف است.

از ویژگی‌های عملیاتی امید، اطلاعات چندانی به میان نیامده است، اما احتمالاً مداومت پروازی شش ساعته و برد هزار کیلومتری خواهد داشت؛ ضمن آنکه علاوه بر پرتابگر‌های زمینی، با توجه به اندازه کوچکش می‌تواند از ناو‌های نیروی دریایی نیز مأموریت خود را آغاز کرده و دست بلند شناور‌های نداجا در آب‌های دوردست باشد؛ ضمن آنکه می‌توان این پهپاد را با جنگنده حمل و به‌صورت دورایستا در آسمان رها کرد.

فُطرُس

این پهپاد ساخته شده در سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع (صها) و در اختیار ارتش جمهوری اسلامی است که در نقش رزمی- شناسایی کاربرد دارد و از ویژگی‌های آن می‌توان به برد ۲ هزار کیلومتر و حداکثر مداومت پروازی ۳۰ ساعت در ارتفاع ۲۵ هزار پایی اشاره کرد. فطرس علاوه بر قابلیت شناسایی و تصویربرداری، می‌تواند محموله‌ای از سلاح‌های هدایت‌شونده همچون موشک‌های اپتیکی یا بمب‌های هوشمند به انضمام راکت‌ها را حمل و شلیک کند.

کرّار

پهپاد کرار ساخت وزارت دفاع و بکارگیری شده در نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش، پرنده‌ای با موتور جت است که می‌تواند به سرعت حداکثر ۹۰۰ کیلومتر بر ساعت دست یافته و تا ارتفاع ۳۵ هزار پا پرواز کند و به برد رزمی هزار کیلومتر برسد. کرار نخستین بار به‌عنوان پرنده‌ای بدون سرنشین با وظیفه آماج (هدف پرنده) برای تست سامانه‌های پدافندی و موشک‌های هوا به هوای جنگنده‌های رهگیر تولید شد، اما با توجه به موفقیت شایسته تحسین در آزمایشات پروازی، تصمیم به رزمی ساختن این پهپاد گرفته شد تا بدان‌جا که می‌تواند محموله‌ای از بمب ۵۰۰ پوندی مارک ۸۲ را در بخش زیرین خود حمل کند و در نقش پهپاد بمب‌افکن ظاهر شود. علاوه بر این وظیفه، به نظر می‌رسد که این پهپاد، می‌تواند به موشک‌های هوا به هوای گرمایاب مجهز شده و تا حدودی ایفای نقش رهگیر را داشته باشد و حتی با توجه به سرعت بالا و مانورپذیری آن، به‌صورت انتحاری به اهداف پرنده‌ی متخاصم همچون هواپیما‌های پشتیبانی برخورد کند.

کرار در رزمایش سال گذشته نیروی هوایی، هدفی را در میدان تیر انارک نائین و در شرایط مشابه رزم با بهره‌گیری از بمب مارک ۸۲ به دقت مورد اصابت قرار داد. در صورت نیاز می‌توان محموله شناسایی را بر روی این پهپاد نصب کرد؛ همچنین بکارگیری و عملیاتی شدن این پهپاد حتی با توجه به جثه‌ی بزرگ آن، بسیار ساده است؛ چرا که تنها یک خودرو حامل همچون تریلر می‌تواند چند فروند از آن را با خود حمل کند و با بهره‌گیری از بوستر افزایش سرعت اولیه، از پرتابگری ساده به سمت آسمان به پرواز درآید که این اقدامات در رزمایش‌های اخیر آزمایش شد.

در پایان لازم است که یاداوری شود، بنا بر فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر لزوم توجه به توان داخلی و امکانات بومی توأم با مطالعه و بررسی علوم روز جهانی، یکایک پهپاد‌های ذکر شده، به دست مختصصان توانمند ارتش جمهوری اسلامی ایران و وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح و با همراهی نخبگان دانشگاهی طراحی و تولید شده‌اند. این موارد تنها بخش کوچکی از توان پرنده‌های بدون سرنشین نیرو‌های مسلح و به‌صورت خاص ارتش هستند که در زمره «تسلیحات راهبردی» طبقه‌بندی می‌شوند و مطمئناً در آینده‌ی نزدیک شاهد شکوفایی بیش از پیش این مسیر خواهیم بود.
(کد خبر: ۵۲۵۹۱۲ - ۱۰ خرداد ۱۴۰۱ - ۰۱:۵۰)