انار میوه ایران

احمد مسجدجامعی در یادداشتی نوشت: انار میوه ایران و ایرانیان است، میوه‌ای به دیرینگی تمدن ایرانی، ایران رستنگاه و زادگاه انار است و ایرانیان از هزاران سال پیش با کاشت این میوه آشنایی داشته‌اند. چنان‌که شماری از شهرها و آبادی‌های انارخیز، در ایران به نام همین درخت موسوم شده‌اند. مثل اناران، انارک، انارو، انارستان، انارستانک، انارشیرین.

انار از دیرباز در ایران نماد زندگی، زایش، بازدایی، باروری، ازدواج، برکت و ثروت بوده است. پردانگی میوه انار نماد باروری و فراوانی است؛ به همین سبب نام زیبای «گلنار» از دیرباز برای نامیدن دختران ایرانی فراگیر بوده است.

انار جایگاهی ویژه در اساطیر ایرانی دارد. براساس شاهنامه فردوسی، اسفندیار با خوردن اناری که زرتشت به او داد، رویین‌تن شد. در آیین زرتشتی ۳ یا ۳۵ ترکیب تا ترکه هوم یا انار را در کنار هم قرار داده و با بستن آنها به‌هم دسته واحدی به‌نام «برسم» درست می‌کردند که با آب مقدس تطهیر می‌شد و در مراسم مذهبی، هنگام خواندن دعا در دست می‌گرفتند و برای سپاس از خداوند به‌سبب آفرینش چیزهای نیکو، همچون گیاهان سودمند، شکرگزاری می‌کردند. ازآنجاکه انار نماد برکت و فراوانی بود، در جشن‌ها و آیین‌های ایرانی، همچون مهرگان و شب چله (یلدا و نوروز)، میوه یا ترکه آن را بر خوان می‌گذاشتند.

در شب چله یا به تعبیر رایج امروزی یلدا که شب زایش مهر و نور است، خوردن انار بخشی جدایی‌ناپذیر از جشن و بزم ایرانی است. دلیل این کار احتمالاً علاوه‌بر باورهای آیینی، سرخی میوه و پردانگی آن است. این میوه در هنر ایرانی نیز جایگاه درخوری داشته است؛ آن‌چنان‌که در حدود دو هزار سال پیش از میلاد مسیح، ساکنان غرب ایران صنایع مفرغی شگفت‌انگیزی (به موزه معروف به مفرغ لرستان) می‌ساختند که نقش انار در برخی از آنها جلوه‌گر شده است. در پاسارگاد تختگاه کوروش، زیورآلاتی کشف شده که مزین به نقش انار است. همچنین، در برخی سنگ‌نگاره‌های تخت‌جمشید (به‌خصوص در دست شاه و بلندپایگان) نقش گلی حک شده است که آن را گلنار دانستند.

این شواهد به‌تنهایی گویای دیرینگی کاشت و اهمیت انار در ایران است. انار در پزشکی سنتی و طب گیاهی کاربردهای زیادی داشته، از جمله جلوگیری‌کننده از غلظت خون و ازبین‌برنده اثر زخم و زداینده عفونت‌های دهان دانسته‌اند. خوردن انار شیرین با پرده و پی سفید آن را در درمان کبد چرب نیز مؤثر شمرده‌اند.

انار در سراسر ایران به عمل می‌آید، از سواحل دریای مازندران که زمین و آسمانش نم‌دار است، تا مناطق خشک و کویری همچون یزد و کرمان و قم که آب در آنجا کمیات است؛ تا دشت‌های بیابانی و نیمه‌خشک اصفهان، فارس، کردستان و بلوچستان.

درواقع انار با اقلیم ایران، در هر شرایطی سازگار است. ازاین‌حیث، همچون مردمان این سرزمین است که خود را با شرایط گوناگون تطبیق می‌دهد و همچنان شاداب و بارور می‌ماند. شاید به همین سبب است که در نظم و نثر فارسی از آن بسیار گفته‌اند. درخت انار، شکوفه و گل سرخ و زیبای آن، چنان خیال‌انگیز بوده که وجه شبه تشبیهات بسیار زیبایی در اشعار فارسی شده است. چنان‌که گاه چهره گلگون محبوب را از نظر سرخی و طراوت به انار مانند کرده، گاه لب خوب‌رویان را به ناردان، گاه دهان‌تنگ یار را به انار دونیم کرده، یا حتی دل آکنده از درد و اندوه را به انار پاره مانند کرده‌اند.

عاشق شده است دانه به دانه هزار بار

دلخون و سینه‌چاک و برافروخته انار

انار در فرهنگ ایران، میوه‌ای بهشتی است. این میوه در کتاب آسمانی، از نعمت‌ها و نشانه‌های قدرت و عظمت خداوند به‌شمار می‌آید و چندین‌بار با نام‌های نیکو از آن یاد شده است. از همین رو است که تهرانی‌ها، اگر حبه اناری بر زمین بیفتد آن را بر می‌دارند، می‌شویند و می‌خورند.

شیخ عباس قمی، در مفاتیح‌الجنان آورده که در روز جمعه اناری را به‌نحوی بخورند که حتی دانه‌ای از آن هدر نرود؛ چون دانه‌ای بهشتی در میان‌ دانه‌های پرشمار آن پنهان است. در آیین‌های تعزیه نیز آمده است که حضرت زهرا از همسرش علی، امیرالمومنین، تقاضای انار می‌کند:

آن میوه‌ای که فاطمه آن را طلب نمود

چون باب میل اوست، شد این میوه تاج‌دار

شب چله، شب یلدا خجسته باد. زادروز حضرت زهرا و روز زن فرخنده باد.

کد خبر : ۳۵۷۶۴۲ -  ۳۰ / ۰۹ /۱۴۰۳ | ساعت ۱۶:۴۵ - شفقنا