آخرین خواسته وزیر ضد دربار مصدق

در روز ۱۹ آبان ۱۳۳۳ دکتر سیدحسین فاطمی مدیر روزنامه باختر امروز و وزیر امور خارجه دولت دکتر مصدق، بعد از ماه‌ها بازداشت، تیرباران شد. 
به گزارش خبرنگار تاریخ خبرگزاری فارس: در روز ۱۹ آبان ۱۳۳۳ دکتر سیدحسین فاطمی مدیر روزنامه باختر امروز و وزیر امور خارجه دولت دکتر مصدق، بعد از ماه‌ها بازداشت، تیرباران شد. سیدحسین فاطمی در سال ۱۲۹۶ ش در نایین به دنیا آمد. در سال ۱۳۱۵ به همراه برادرش وارد کارهای مطبوعاتی شد و تا سال ۱۳۲۴ در روزنامه باختر فعالیت کرد. 
وی سپس برای تحصیل در فن روزنامه نگاری عازم اروپا شد و دربازگشت در سال ۱۳۲۸، روزنامه باختر امروز را تاسیس کرد.
حسین فاطمی پس از مدتی به همراه محمد مصدق رهبری جبهه ملی را بر عهده گرفت و توسط روزنامه خود، افکار و عقاید جبهه ملی را انتشار می‌‏داد.  او پس از نخست وزیری دکتر مصدق، در ابتدا به معاونت سیاسی و پارلمانی دولت و نمایندگی مجلس شورای ملی رسید و سپس در مهر ۱۳۳۱ عهده دار وزارت امور خارجه شد. از جمله کارهای اساسی او در وزارت امور خارجه، قطع رابطه سیاسی با انگلستان، بستن سفارت انگلیس در تهران و کنسولگری‏های آن دولت استعمارگر در شهرستان‏ها بود.
دکتر فاطمی به عنوان وزیر امور خارجه دولت دکتر مصدق و مدیر روزنامه «باختر امروز» و از مخالفان سیاست‏های استعماری انگلستان، پس از کودتای امریکایی ۲۸ مرداد ۳۲ و برکناری دولت دکتر مصدق، تحت تعقیب مأموران رژیم شاه قرار گرفت. وی سرانجام پس از هفت ماه اختفا، در اسفند ۱۳۳۲ دستگیر و در حالی که بر اثر ضربات وارد شده به او، توان تکان خوردن نداشت در دادگاه حاضر شد. دکتر فاطمی در نهایت به اعدام محکوم گردید و این حکم در ۱۹ آبان ۱۳۳۳ ش به مرحله اجرا درآمد. وی از همان سال‏های نخستین روزنامه نگاری، با رضا خان و خانواده پهلوی مبارزه می‏کرد و از آنان انتقاد می‏نمود. از این رو همیشه مغضوب دربار بود تا این که پس از کودتای ۲۸ مرداد، فرصت تصفیه به دست دربار افتاد و او را از سر راه برداشتند.
خسرو بهمنی قاجار تاریخ پژوه و محقق در گفت‌وگو با خبرنگار تاریخ‌ خبرگزاری فارس اظهار داشت: دکتر فاطمی شخصیتی بود که روح زمانه خود را تا حدودی درک کرده بود. فاطمی به این درک رسیده بود در منازعه‌ای که بین مصدق و دربار وجود دارد به یک پیروز نیاز دارد که یک نفر باید نفر دیگری را حذف کند.  وی افزود: مصالحه بین شاه و مصدق تقریبا محال شده بود. این در حالی است که دکتر مصدق، هم دوست داشت نخست وزیر مشروطه باشد و اختیارات محمدرضاشاه را خیلی محدود کند و مانع از بازگشت دیکتاتور پهلوی شود و هم به سلطنت وفادار باشد. دکتر مصدق سوگند خورده بود هرگز در پی فکر تغییر رژیم نباشد و اگر رژیم به هر طریق  تغییر کرد ریاست جمهوری رژیم جدید را نپذیرد.
بهمنی قاجار ادامه داد: مصدق در پی حفظ وضع موجود بود فاطمی دریافته بود این وضعیت ناپایدار است و کار باید به نفع یکی از دو طرف درگیر نهضت تمام شود. فاطمی معتقد بود مصدق باید در یک حرکت انقلابی شاه را برکنار کند و حکومت جمهوری برپا کند. این تاریخ‌پژوه ادامه داد: از خاطرات فاطمی که در زندان نوشته شده است می‌توان درک کرد فاطمی به مصدق نقد دارد که چرا مصدق وضعیت خود را مشخص نکرد.
وی افزود: اگر نخست‌وزیر محافظه‌کار است باید تابع محمدرضا شاه باشد اگر شاه مصدق را برکنار کرد اعتراض نکند و بپذیرد. مصدق نمی‌تواند در چارچوب یک سیاستمدار محافظه‌کار هم مجلس را منحل کند، هم در برابر محمدرضاشاه مقاومت کند، در ضمن سلطنت را حفظ کند به اصول محافظه‌کاری خود پایبند باشد. بهمنی قاجار ادامه داد: فاطمی معتقد بود اگر مصدق انقلابی عمل کند لازم نیست به هیچ کدام از موارد فوق پایبند باشد می‌تواند انقلابی عمل کند و رژیم را تغییر بدهد.
وی افزود: فاطمی مانند مصدق خود را پایبند به قوانین حاکم نمی‌دانست و معتقد بود باید در راستای منافع نهضت ملی شدن نفت عمل کند که آن خلع استعمار است در راستای این اهداف اگر از چارچوب قانون عبور کرد مشکلی وجود ندارد. بهمنی قاجار ادامه داد: فاطمی معتقد بود قانون برای مملکت است نه مملکت برای قانون؛ درست برعکس مصدق که به قانون و ظواهر قانون پایبند بود. اما دکتر فاطمی و طرفداران سلطنت این انتقاد را به مصدق دارند که در حالی که مصدق سعی داشت قانون را اجرا کند در نهایت نتوانست قانون را رعایت کند. مصدق دچار تناقضاتی بود که هم می‌خواست نهضت ملی شدن صنعت نفت را اجرا کند هم سلطنت را حفظ کند که در برخی موارد غیرعملی بود.
وی در مورد شخصیت فاطمی گفت: از ابتدا فاطمی با شاه مشکلی نداشت و حتی مناسبات دوستانه با شاه داشت منتها به خاطر منافع عالی نهضت ملی و به خاطر این که دربار و سلطنت را نمادی از وابستگی ایران به اجنبی می‌دانست، طرفدار برچیده شدن حکومت پهلوی بود. جمله مشهوری از فاطمی نقل شده است که من فکر می‌کردم با بستن سفارت انگلیس از استعمار قطع ید می‌کنم اما تا دربار هست انگلیس‌ها نیاز به سفارت‌خانه ندارند.
بهمنی قاجار ادامه داد: فاطمی در وزارت خارجه نیز انقلابی کرد اما به منافع ملی پایبند بود. در جلسه گرفتن رای اعتماد در مجلس گفت: ما در داخل هزار گونه با هم اختلاف سلیقه داریم اما اختلاف عقیده نداریم ایده‌مان باید حفظ منافع ملی ایران باشد. وی ادامه داد: فاطمی تاکید می‌کند قطعه قطعه کردن فاطمی مشکلی را ایجاد نمی‌کند اصل باید مملکت حفظ شود مملکت قطعه قطعه نشود وگرنه هزار امثال فاطمی فدای حفظ ایران. فاطمی یک ایران گرای معتقد به جمهوری بود.
وی درمورد لحظات آخر عمر دکتر فاطمی گفت: دکتر فاطمی شخصیت بسیار عاطفی داشت مناسبات گوناگون با زندانیان داشت در روزهای آخر عمر اموال خود را به پرستاران می‌بخشد. وی در پایان خاطر نشان کرد:‌ در آخرین لحظه فکر زن و فرزندش بود و بسیار دوست داشت با همسرش دیدار کند اما متاسفانه این دیدار میسر نشد. مشخص نشد به چه دلیل این دیدار میسر نشد آیا همسر ایشان علاقه‌ای به دیدار نداشت؟ یا اینکه کسانی مانع این دیدار شدند. به فکر فرزندش بود و وصیت کرد مصدق قیم فرزندش باشد و پولی که در جیبش بود و ساعت خود را به زندانبان‌ها بخشید.
(۱۰:۱۵ - ۱۳۹۷/۸/۱۹)