دومین فرزند حضرت علی (ع) و فاطمه (س) در روز سوم ماه شعبان سال چهارم هجرت در مدینه چشم به جهان گشود و بعدها به "سیّد الشهداء"ملقّب شد. این طفل نورسیده،  چون خبر ولادتش به پیامبر گرامی اسلام (ص ) رسيد اسما او را در پارچه ای سپيد پيچيد و خدمت رسول اکرم (ص) برد، آن گرامی به گوش راست او اذان و به گوش چپ او اقامه گفت . به روزهای اول يا هفتمين روز ولادت با سعادتش ، امين وحی الهی ، جبرئیل ، فرود آمد و گفت : سلام خداوند بر تو باد ای رسول خدا، اين نوزاد را به نام پسر کوچک هارون (شبير) که به عربی (حسين ) خوانده مي شود نام بگذار.
از ولادت حسین بن علی (ع ) تا رحلت رسول الله (ص) که شش سال و چند ماه بعد اتفاق افتاد، مردم از اظهار محبت و لطفی که پيامبر (ص ) درباره حسين (ع) ابراز مي داشت، به بزرگواری  و مقام شامخ پيشوای سوم آگاه شدند. هنگامی که آیه‌ی تطهیر نازل شد، یکی از پنج تنی که این آیه در مورد آن‌ها نازل شده بود، حسین (ع) بود. او به همراه پدر، مادر و برادر خود زیر رو انداز پیامبر (ص) قرار گرفتند و خداوند این آیه را درباره‌ی آن‌ها نازل کرد: "همانا خداوند می‌خواهد پلیدی را تنها از شما اهل بیت دور گرداند و اراده کرده است شما را پاکیزه سازد". پیامبر اکرم (ص) پس از نزول آیه‌ی تطهیر، بارها آن‌ها را با عنوان "اهل بیت نبوّت" مورد خطاب قرار داده و بر آن‌ها سلام کرده بود و در روز مباهله‌‌ی پیامبر (ص) با مسیحیان نجران پیامبر اکرم (ص) بنا به دستور الهی در آیه‌ی مباهله، حسن و حسین (علیهما السّلام) را به عنوان فرزندان خویش با خود برای مباهله همراه کرد. 
آن گاه که رسول خدا (ص) چشم ازجهان فرو بست، هنوز مراسم دفن پیامبر (ص) انجام نشده بود که دستورات اکید و توصیه‌های مکرّر پیامبر (ص) در واقعه غدیر خم و وصایت به فراموشی سپرده شد. حتّی فدک (دهستان حاصلخیز اهدایی پیامبر (ص) به دختر خود)، به وسیله‌ی حکومت وقت به زور گرفته شد. داغ رسول خدا (ص) و مادر از یک سو و ستمی که بر پدر رفته و فشارهای حکومت از دیگر سو، روح پاک حسین (ع) را سخت می‌آزرد.
تقریبا سی و یک سال داشت که با بیعت مردم، علی (ع) حاکم جامعه اسلامی گردید. بعد از جنگ جمل امیرالمؤمنین (ع)، به همراه فرزندان خود به کوفه هجرت کرد و آنجا را مرکز حکومت اسلامی قرار داد. امام حسین (ع) در هر سه جنگ این دوره  "جمل"، "صفین" و "نهروان" شرکت کرد. 
پس از شهادت حضرت علی (ع) در سال 40 هجری، به فرموده رسول خدا (ص) و وصيت اميرالمؤمنين (ع) امامت و رهبری شيعيان به حسن بن علی (ع)، فرزند بزرگ امیرالمؤمنین (ع)، منتقل گشت. حسین (ع) در تمامی مواضع سیاسی و در مهم‌ترین آن‌ها، ماجرای جنگ امام حسن (ع) با معاویه و توقّف آن، پشتیبان و مطیع امر امام خویش بود. در این واقعه حسین (ع) علی رغم این که اکثریّت قریب به اتّفاق مسلمانان، امام حسن (ع) را تنها گذاشتند، کاملاً مدافع متارکه‌ی جنگ بود و سرسختانه از موضع و تصمیمات برادر حمایت می‌کرد؛ چرا که او نیز حفظ اسلام را در این کار می‌دید. سال ۴۱ هجرى قمرى معاويه با امام حسن(ع) پيمان صلح منعقد می کند.
پس از این جریان، حسین (ع) به همراه برادر از شهر کوفه به مدینه، زادگاه خود، بازگشت.  امّا دیر زمانی نگذشت که در سال 50 هجرى امام حسن (ع) با حیله‌ی معاویه مسموم شد و به شهادت رسید و حسین (ع) جانشین برادر و امام مسلمین گردید. 
 امام حسین (ع ) مي ديد که معاویه با اتکا به قدرت اسلام، بر اريکه حکومت اسلام به ناحق تکيه زده ، سخت مشغول تخريب اساس جامعه اسلامی  و قوانين خداوند است، و از اين حکومت پوشالی مخرب به سختی رنج مي برد، ولی نمي توانست دستی فراز آورد و قدرتی فراهم کند تا او را از جايگاه حکومت اسلامی پايين بکشد، چنانچه برادرش امام حسن (ع ) نيز وضعی مشابه او داشت. 
در تمام طول مدتی  که معاويه از مردم برای ولايت عهدی يزيد، بيعت مي گرفت، حسين (ع) به شدت با او مخالفت کرد، معاويه هم در بيعت گرفتن برای يزيد، به او اصراری نکرد و امام (ع ) همچنين بود و ماند تا معاويه پس از بيست سال حكومت در 15 رجب سال 60 هجری درگذشت. ولی بر خلاف قرارداد صلح با امام حسن (ع)، پسرش يزيد را به جاى خود قرار داد.