۱۲ حادثه واژگونی و تصادف ناوگان حمل‌ونقل سوخت از ابتدای سال تاکنون همین چند روز پیش بود که منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، از آتش‌سوزی تانکر ۲۰ هزار لیتری حلال شیمیایی در شهرک صنعتی محمودآباد اصفهان خبر داد …
به گزارش اصفهان زیبا؛ همین چند روز پیش بود که منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، از آتش‌سوزی تانکر ۲۰ هزار لیتری حلال شیمیایی در شهرک صنعتی محمودآباد اصفهان خبر داد: «دو نفر در این حادثه، مجروح تنفسی و سوختگی شدند که توسط عوامل اورژانس به مرکز درمانی منتقل شدند؛ همچنین خساراتی به تانکر و تأسیسات مجاور و دودزدگی دیواره انبار وارد شد و به علت اقدام به‌موقع در کنترل حریق و خنک‌سازی محل، آتش به مواد داخل انبار سرایت نکرد.» این اولین‌باری نیست که تانکرهای حامل سوخت در اصفهان، حادثه‌ساز می‌شوند.
در ماه‌های اخیر، خبرهای متعددی در رابطه با واژگونی این حامل‌ها در رسانه‌ها منتشر شده است. واژگونی تانکر حامل گاز مایع در محور فرعی انارک شهرآب در محدوده پل راه‌آهن، واژگونی تانکر حامل گاز مایع در کمربندی روستای چاه‌ملک خوروبیابانک و نیز حریق در تانکر حامل سوخت مایع در گردنه زنجیرگاه تنها چند مورد از اتفاق‌هایی است که در چند ماه اخیر برای حامل‌های سوخت در اصفهان رخ داده و زنگ هشدار را در این استان به صدا درآورده است؛ چراکه به گفته شیشه‌فروش، از ابتدای سال جاری تاکنون ۱۲ حادثه واژگونی و تصادف ناوگان حمل‌ونقل سوخت و مواد خطرناک در محورهای جاده‌ای استان به وقوع پیوسته است: «اغلب این حوادث مربوط به محموله‌هایی از استان‌های دیگر به مـقصد سایر اسـتان‌ها بــوده و اقدام‌نکردن به‌موقع متصدیان حمل‌ونقل در اعزام تیم‌های فنی برای کنترل حوادث باعث بروز خسارت برای محیط، انسداد محورها و ایجاد ترافیک و به‌خطرانداختن خودروهای عبوری شده است.» او همچنین در لابه‌لای سخنانش به بایدها و نبایدهایی در رابطه با تردد این تانکرها اشاره می‌کند: «وسیله حمل‌ونقل حامل مواد خطرناک، فقط در ساعات روز مجاز به تردد در محورهای جاده‌ای است و باید قبل از پایان روز در پارکینگ مناسب توقف و تا آغاز روز بعد از حرکت خودداری کند.
متصدی حمل‌ونقل باید نقشه مسیری را که وسیله نقلیه حامل مواد خطرناک برای رسیدن به مقصد طی می‌کند، از اداره راهداری اخذ و با اولویت جاده‌های خارج شهر، کمربندی شهرها و عبور از نقاط کم‌جمعیت مسیر را به راننده اعلام کند و راننده مکلف است در مسیر تعیین‌شده حرکت کند و توقف‌های بین راه، دور از وسایل نقلیه دیگر و در محل‌های امن و خلوت انجام شود. وسیله نقلیه حامل مواد و محصولات خطرناک نباید نشت یا سرریز داشته باشد و در صورت اجبار به توقف در صورت اضطرار باید راننده وسیله نقلیه را در منتهی‌الیه سمت راست جاده در محوطه باز دور از پل‌ها، تونل‌ها و تأسیسات رفاهی بین راه متوقف کند.
در صورت توقف طولانی‌مدت وسیله نقلیه و بروز سوانح، متصدی حمل‌ونقل موظف است در خصوص اعزام وسیله نقلیه مناسب به‌همراه عوامل فنی و تجهیزات برای باراندازی (بارگیری وسیله نقلیه معیوب) و پاکسازی محل حادثه و تخلیه و ایمن‌سازی محل اقدام کند. با هماهنگی اداره راهداری پلیس و محیط‌زیست وسیله نقلیه حامل مواد خطرناک باید علاوه بر معاینه فنی معتبر، دارای گواهینامه تأیید صلاحیت از مؤسسه معتبر بوده و وسیله نقلیه مجهز به تجهیزات اطفای حریق باشد؛ راننده نیز باید تجهیزات حفاظت فردی شامل عینک حفاظتی، ماسک، دستکش، چکمه و… داشته باشد.» او بر ضرورت رعایت دقیق ضوابط و مقررات مندرج در آیین‌نامه اجرایی حمل‌ونقل مواد خطرناک توسط تمامی متصدیان حمل‌ونقل اعم از شرکت‌ها، مؤسسات حمل‌ونقل، سازمان‌ها، کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی و صنعتی، شرکت‌های گاز نفت و پالایشگاه‌های سراسر کشور تأکید می‌کند و می‌گوید: «اعمال نظارت مستمر بر شرکت‌های حمل‌ونقل توسط سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای، شرکت پالایش و پخش فراورده‌های نفتی و پلیس‌راه و راهور در کنترل ایمنی محموله‌ها و بررسی دارا بودن مدارک و مجوزهای معتبر در انجام هرگونه حمل‌ونقل جاده‌ای مواد سوختنی و خطرناک و قابل اشتعال از نقطه‌ای به نقطه دیگر با ارائه آموزش‌های ایمنی تردد به رانندگان امری ضروری است.»
بایدها و نبایدهایی که جدی گرفته نمی‌شوند
باوجوداین، به نظر می‌رسد بایدها و نبایدهایی که در رابطه با تردد تانکرهای حامل سوخت وجود دارد، چندان جدی گرفته نمی‌شود و همین امر هم منجر به رخ‌دادن حوادث ناگوار و پرخسارت می‌شود. تماس‌های «اصفهان‌زیبا» با رئیس پلیس‌راه استان، دراین‌باره و برای ارائه جزئیات بیشتر راه به جایی نمی‌برد! مروری بر آمار موجود، اما حاکی از این است که اصفهان یکی از پرحادثه‌ترین استان‌ها در حوادث راهنمایی و رانندگی است. سال گذشته بود که رئیس سازمان امدادونجات کشور در گفت‌وگو با رسانه‌ها به این موضوع اشاره کرد: «استان اصفهان به دلیل موقعیت خاص و ویژه و واقع‌شدن آن در مرکز کشور از شاه‌راه‌های بزرگ کشور به سمت جنوب، شمال، شرق و غرب محسوب می‌شود و جاده‌های آن در تمام فصول کشور پرحجم است و به این دلیل به لحاظ درصد سوانح در رتبه نخست کشور قرار دارد.»
به گفته رئیس پلیس‌راه فرماندهی انتظامی استان اصفهان از نیمه دوم مرداد 30درصد از جان‌باختگان راه‌های برون‌شهری استان اصفهان به علت واژگونی خودرو جان خود را از دست داده‌اند و 31درصد هم به همین علت مصدوم شده‌اند: «برابر تجزیه‌وتحلیل‌های انجام‌شده توسط کارشناسان پلیس‌راه، متأسفانه از اول سال تاکنون در نوع برخوردها، واژگونی‌ها بالاترین سهم را در تعداد جان‌باختگان در راه‌های برون‌شهری به خود اختصاص داده‌اند.» همچنین براساس گزارش‌های پزشکی‌قانونی، بررسی‌های انجام‌شده در آمار حوادث رانندگی پنج سال گذشته (۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲) استان اصفهان نشان می‌دهد که بیشترین آمار کشته‌شدگان حوادث رانندگی در آخرین ماه تابستان و در زمان اوج سفرهای تابستانی اتفاق می‌افتد؛ به‌نحوی‌که مطابق آمارهای موجود حدود ۱۰ درصد از کل کشته‌شدگان حوادث رانندگی پنج سال اخیر، تنها مربوط به ماه شهریور است. طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ درمجموع پنج هزار و ۴۱۴ نفر در استان اصفهان بر اثر حوادث رانندگی جان خود را از دست داده‌اند که از این تعداد ۵۶۵ نفر تنها در ماه شهریور جان باخته‌اند. در مدت این پنج سال کمترین آمار مربوط به شهریور ۱۴۰۰ با ۹۳ نفر و بیشترین آمار تلفات تصادف‌ها مربوط به شهریور سال گذشته با ۱۳۷ فوتی بوده است.
مسیر طولانی کاهش تصادف‌ها
سال‌هاست که تلاش‌های زیادی برای کاهش تصادف‌ها و حوادث راهنمایی و رانندگی انجام شده است؛ اقداماتی که باعث شده تعداد تصادف‌ها از 1386 تا 1390، 8درصد کاهش یابد؛همچنین طی این دوره پنج‌ساله، تعداد کشته‌شدگان از 13760 نفر به 12232 نفر رسیده است. این اعداد و ارقام نشان می‌دهد که وضعیت ایمنی جاده‌ها در حال بهبودی است؛ اما هنوز راه زیادی برای رسیدن به شرایط مطلوب باقی مانده است.
طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، ایران به همراه کشورهای دومینیکن، ونزوئلا و تایلند دارای بیشترین آمار مرگ‌ومیر و تلفات ناشی از سوانح رانندگی هستند. تعداد مرگ‌ومیرها و مصدومان ناشی از حوادث رانندگی، تعداد تابلوهای سرعت‌نما و پیام‌نما در جاده‌ها، تعداد دوربین‌های کنترل سرعت در جاده‌ها و همچنین تعداد پایگاه‌های اورژانس و امدادونجات جاده‌ای ازجمله معیارهایی است که می‌تواند میزان ایمنی استان‌ها را تعیین کند. آن‌طور که رسانه‌ها گزارش داده‌اند، ازنظر شاخص تعداد متوفیات، استان‌های ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، خراسان جنوبی و اردبیل ایمن‌ترین استان‌ها هستند و تهران، فارس، خراسان رضوی و اصفهان در بدترین شرایط قرار دارند؛ همچنین ازنظر تعداد مصدومان، ایمن‌ترین استان‌ها به‌ترتیب خراسان جنوبی، ایلام، هرمزگان و کهگیلویه‌وبویراحمد و اما بدترین استان‌ها همان تهران، فارس، خراسان رضوی و اصفهان هستند.
چنانچه فقط معیار تعداد پایگاه‌های اورژانس و امدادونجات جاده‌ای را درنظر بگیریم، رتبه‌های یک تا چهار به‌ترتیب به فارس، خراسان رضوی، کرمان و سیستان‌وبلوچستان تعلق می‌گیرد و قم، کهگیلویه‌وبویراحمد، همدان و کرمانشاه دارای بدترین وضعیت هستند. ازنظر تعداد دوربین‌های کنترل سرعت باید قزوین، قم، تهران و اصفهان را ایمن‌ترین و مازندران، لرستان، ایلام و آذربایجان غربی را غیرایمن‌ترین استان‌ها بدانیم.
با توجه به تعداد تابلوهای پیام‌نما و سرعت‌نما، خراسان رضوی، گلستان، اصفهان و فارس شرایط بهتری دارند و لرستان، کردستان، خراسان جنوبی و چهارمحال‌وبختیاری وضعیت خوبی ندارند.
رتبه استان‌های مختلف ازنظر ایمنی جاده‌ها به‌شدت به معیار موردنظر بستگی دارد. یک استان می‌تواند از یک منظر جزو ایمن‌ترین‌ها و ازلحاظ دیگر در بدترین شرایط باشد؛ بنابراین برای رتبه‌بندی کلی و شناسایی صحیح ایمن‌ترین استان‌ها باید تمامی معیارها را هم‌زمان با وزن مشخصی در نظر گرفت و با یکدیگر مقایسه کرد. بر این اساس، ایمن‌ترین استان‌های کشور ازلحاظ حمل‌ونقل جاده‌ای عبارت‌اند از: ایلام، کهگیلویه‌وبویراحمد، خراسان جنوبی، اردبیل، چهارمحال‌وبختیاری، هرمزگان، خراسان شمالی، زنجان، بوشهر، قزوین، همدان، قم، کردستان، یزد، البرز، سیستان‌وبلوچستان، کرمان، خراسان رضوی، فارس، گلستان، مرکزی، همدان، اصفهان، کرمانشاه، لرستان، آذربایجان شرقی، گیلان، آذربایجان غربی، خوزستان، مازندران و تهران.
باتوجه به آنچه گفته شد، برای رتبه‌بندی استان‌های کشور ازنظر ایمنی جاده‌ای باید معیارهای مختلفی مانند تعداد مرگ‌ومیرها، تعداد مصدومان، تعداد تابلوها و دوربین‌های سرعت‌نما، تعداد پایگاه‌های اورژانس و امدادونجات جاده‌ای و تعداد دوربین‌های کنترل‌سرعت را در نظر گرفت.
مطالعات نشان داده‌اند که براین اساس در رنکینگ ایمن‌ترین استان‌ها، رتبه‌های یک تا چهار به استان‌های ایلام، کهگیلویه‌وبویراحمد، خراسان جنوبی و اردبیل تعلق می‌گیرد. بدترین استان‌ها هم به ترتیب عبارت‌اند از: تهران، مازندران، خوزستان و آذربایجان غربی.
زنگ هشدار به صدا درآمده است
اگرچه حوادث راهنمایی و رانندگی در اصفهان آمار بالایی دارد، آنچه در ماه‌های اخیر زنگ هشدار را به صدا درآورده و موجب نگرانی شده، واژگونی یا آتش‌سوزی تانکرهای سوخت است؛ اتفاقی که پیامدهای بسیار بالایی را می‌تواند به‌همراه داشته باشد. بر اساس اطلاعاتی که در سامانه جامع مدیریت حوادث و سوانح حمل‌ونقلی کشور وجود دارد، تا 27 شهریور در 83 تصادف ردپای تانکرهای حمل سوخت یا مواد سمی دیده می‌شود. در این تعداد تصادف، 51 نفر کشته و 103 نفر مجروح شده‌اند. به گزارش «پیام ما»، اگرچه به نسبت تعداد قربانیان سوانح جاده‌ای که در چهار ماه ابتدای امسال 5497 نفر بودند، تعداد افرادی که در تصادف‌هایی که تانکر سوخت یک طرف بوده، جان باختند کم است، به گفته محمدحسین حمیدی، فرمانده پلیس‌راه کشور، در چند سال اخیر تصادف‌های تانکرهای حمل سوخت با سایر اتومبیل‌ها و درنتیجه آن، آتش‌گرفتن افزایش‌یافته است.
آمار دقیقی از روند افزایشی تصادف‌های تانکری وجود ندارد؛ اما براساس پژوهشی با عنوان «بررسی حوادث حمل‌ونقل جاده‌ای مواد خطرناک در ایران» که نتایج آن در پنجمین شماره دوماهنامه سلامت کار ایران منتشر شد، این نوع تصادف‌ها از 67 مورد در سال 87 به 257 حادثه در سال 91 رسید؛ یعنی افزایش 14.5 برابری. از اصلی‌ترین دلایل افزایش تصادف‌هایی که یک پای آن تانکرهای حمل سوخت بوده، قدیمی‌بودن ناوگان باری کشورمان است. فرمانده پلیس راه کشور در این خصوص به «جام‌جم» گفته است که «سیستم حمل‌ونقل بار ازجمله تانکرهای سوخت، قدیمی است.» به گفته حمیدی همچنین کنترل و نظارت بر حمل‌ونقل سوخت در کشور ما سامان‌دهی نشده است و به روش سنتی انجام می‌شود؛ درحالی‌که این روش‌ها، ناکارآمد، غلط و نیازمند تغییر است.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، یکی از این تغییرات باید در مجهزشدن ناوگان باری کشور به سامانه‌ای مشابه سامانه سپهتن باشد. این سامانه که در حال حاضر اتوبوس‌های مسافربری به آن مجهز شدند، کار پایش سرعت و میزان ساعت رانندگی را برعهده دارد و در صورت تخلف راننده، اطلاعات به‌صورت آنلاین به سرور پلیس ارسال می‌شود. پلیس راه ایران امسال اعلام کرد که با استفاده از این سامانه، شمار کشته‌های اتوبوس از ۵۴۳ نفر در سال ۸۶ به زیر ۲۰۰ نفر در سال ۹۶ رسیده است. در همین حال از آنجایی که اصلی‌ترین عامل تصادف، خطای انسانی است، به نظر می‌رسد با نظارت الکترونیکی بر رانندگان، بتوان از میزان تصادف تانکرهای سوخت کاست؛ به‌عنوان‌مثال، درحالی‌که براساس ماده هشت آیین‌نامه اجرایی حمل‌ونقل جاده‌ای مواد خطرناک، تردد وسایل نقلیه مشمول این آیین‌نامه صرفا در ساعات روز مجاز است، برخی از تانکرهای نفتی در شب نیز تردد می‌کنند و حادثه می‌آفرینند؛ اقدامی که نشان می‌دهد نظارت‌ها دراین‌باره کافی نیست و باید تشدید شوند!
