04
چهارشنبه, دسامبر
چهارشنبه, ۱۴ آذر ۱۴۰۳

مرور آیین‌های کهن ایران و اصفهان در فصل خزان

«برخی از آیین‌ها ریشه در «پیشازرتشتی‌گری» دارد؛ برخی دیگر اساطیری و برخی آمیخته با اندیشه‌های دین اسلام است. شماری دیگر از آیین‌ها را از ملت‌های دیگر وام گرفته‌ایم یا صادر کرده‌ایم که با اندیشه ایرانی نیز درآمیخته‌اند.»

به گزارش خبرنگار ایمنا، در یادداشتی که مرکز اصفهان‌شناسی و خانه ملل اصفهان در اختیار خبرگزاری ایمنا قرار داده، آمده است: «در رابطه با آئین‌های فصل پاییز، ماه مهر و باران‌خواهی آمده است: آئین‌های اختصاصی فصل پاییز به صورت نمادین برگزار می‌شده که نخستین و مشهورترین آن‌ها جشن مهرگان است. در برخی نسخ قدیمی از جمله کتاب «آثار الباقیه عن القرون الخالیه» (اثرهای مانده از سده‌های گذشته) نوشته ابوریحان بیرونی، درباره مهرگان آورده‌اند که جشنی بسیار معتبر بوده و بعد از اسلام هم رواج داشته و برگزار می‌شده است.

اگر در دوران کهن، بهار و عید نوروز فصل رویش و زایش بود، مهرگان اما جشن و زمان برداشت محصول بود. برخی محققان و پژوهشگران معتقدند؛ مهرگان (شانزدهم تا بیست‌ویکم مهرماه) آئین شکرگذاری از خداوندگاری است که باران فراوان داد، زمین را آبستن رویش کرد و نعمت‌های خود را بر زمینیان فرو فرستاد و موجب شد که بندگان با کار، تلاش و کوشش درو کنند و در پایان این برداشت محصول، جشنی برپا کنند که همان آئین شکرگذاری است.

آن‌هایی که بیشترین میزان کاشت محصول را داشتند، به مستمندان کمک می‌کردند تا بهار و سالی دیگر که به‌زودی فرا خواهد رسید، پروردگار متعال درِ رحمت خود را به‌واسطه این سفره کرم گشاده‌تر گرداند.

این در فرم اندیشه اسطوره‌ای، مبنایی برای یک رفتار مبتنی بر ارزش‌های متعالی دینی در دین اسلام و زرتشتی‌گری بود. درواقع مردم آداب شکرگذاری، رسم نیکوکاری و سپاس را می‌آموختند و نه‌تنها به خداوند سبحان کرنش و تعظیم می‌کردند، بلکه در رفتار روزمره جاری خود نیز این آئین سپاسگزاری را به‌جا می‌آوردند.

اجزای جشن مهرگان

جشن مهرگان دو جز متفاوت داشت که شامل مهرگان خاصه و مهرگان عامه است.

مهرگان عامه مربوط به عموم مردم بود و مهرگان خاصه روزی بود که حاکم یا پادشاه بار عام می‌داد. در این روز مردم عریضه‌هایشان را به محضر حاکم می‌آورند تا بخششی کند و خداوند درِ رحمت و مغفرت خود را بگشاید.

یکی دیگر از آئین‌های دیرین و کهن فلات ایران، جشن‌ها و آئین‌های باران‌خواهی، تمنای باران، طلب باران یا اِستِسقا بوده است.

آسمان در زمان‌های و دوره‌های خشک‌سالی، به زمینیان تنگ‌دستی می‌کرد، بنابراین آئین‌های باران‌خواهی نیز به‌مراتب بیشتر اجرا می‌شد. البته باید اشاره کرد که در همه فرهنگ‌ها آئین‌های باران‌خواهی مرسوم است. در فرم و اندیشه اسطوره‌ای، مردم «ایزدان باران کردار» را دوست دارند که اهمیت آن در نظام باور مردم، به اقلیم و آب‌وهوای محل سکونتشان بستگی دارد.

نیک می‌دانیم ایران به لحاظ جغرافیای قرارگیری در کره زمین، منطقه خشکی محسوب می‌شود، از همین رو بارش باران برای آن اهمیت چشم‌گیری داشته و دارد. از این لحاظ کشورمان دارای تنوع فراوانی در حوزه آئین‌های باران‌خواهی است.

برخی از این آئین‌ها ریشه در «پیشازرتشتی‌گری» دارد، برخی دیگر اساطیری و برخی آمیخته با اندیشه‌های دین مبین اسلام است. همچنین شماری دیگر از آئین‌ها را از ملت‌های دیگر وام گرفته‌ایم یا صادر کرده‌ایم که با اندیشه ایرانی نیز درآمیخته‌اند.

مراسم باران‌خواهی در اصفهان

... یک سری آئین‌های باران خواهی هم وجود داشت که با الاغ انجام می‌شد. در انارک الاغی را با سرخاب و سرمه آرایش می‌دادند، پارچه‌هایی گران‌بها بر پشت الاغ می‌انداختند و زیورآلاتی بر پشت حیوان می‌آویختند.

جوانان روستا دسته‌جمعی الاغ را بر بالای کوه می‌بردند و شادی و پای‌کوبی می‌کردند. بعد از آن الاغ را به آبادی برمی‌گردانند و در کوچه می‌چرخاندند. در پایان نیز آش باران می‌پختند و آن را بین اهالی تقسیم می‌کردند.

در باب چرایی استفاده از الاغ در کتاب اوستا آمده است، حیوانی به نام الاغ سه‌پا وجود دارد که موجودی پاک است. برخی می‌گویند خر سه‌پا از تجلیات ابر طوفان‌زا است. برخی هم معتقدند این الاغ نمادی از الهه باران است که امروزه به این شکل درآمده است.

... همه این‌ها نشان می‌دهد ایران آئین‌های زیبایی داشته و دارد. درواقع ایران کاشی معرقی است که تداعی‌گر کثرت در وحدت و وحدت در کثرت است.

آیین‌هایی که چند کارکرد دارند از جمله اینکه ارزش‌های مشروع اجتماعی در آن‌ها نهفته بود، متضمن نشاط اجتماعی بود و در عین سختی و خشک‌سالی‌ها نوعی تزریق شادی و نشاط با طعم ارزش‌های مشروع اجتماعی را در هنگام برپایی آن‌ها شاهد بودیم.

آئین‌ها و مناسک ملی و مذهبی پیوندهای هویتی ما را با گذشته حفظ می‌کرد و تکثر این اتفاقات و رویدادهای فرهنگی در کل جغرافیای فرهنگی ایران، دلالتی بر انسجام فرهنگی و اجتماعی مملکت بود.

اما هرچقدر این‌ها از بین برود و کمرنگ شود، در حقیقت یک‌زبان گویا و اثربخش برای همه آن کارکردهایی که داشتیم از دست می‌رود. بر همه ما و برنهادهای مدنی و رسمی که داعیه‌دار کنش فرهنگی است، این فرض و واجب است که تلاش کنند این آئین‌ها را که نوعی ادب اجتماعی و باهم بودن را می‌آموزند زنده کنند و هزینه‌های تعاملی را برای رسیدن به یک جامعه بانشاط و منسجم با سرمایه اجتماعی زیاد کاهش دهند و در نتیجه اثربخشی را افزایش دهند.»

(۴ آبان ۱۴۰۱ - ۰۸:۱۵ - کد خبر 614610)

انارک نیوز - (نوشته یک مسافر از خطه فارس)
روستای  چوپانان، یکی از کم نظیرترین و زیباترین روستاهای خشتی نه تنها در ایران بلکه در دنیا می باشد. این روستای زیبای خشتی در بخش انارک و از توابع شهرستان نائین در استان اصفهان و در دل کویر مرکزی ایران و در کنار کویر مخوف ریگ جن واقع شده است. فاصله آن تا شهر اصفهان ٣٠٠ کیلومتر و تا شهرستان  نائین  وشهر  انارک به ترتیب  ١۵٠ و ٨٠ کیلومتر است.
سنگ بنای این روستا در سال ١٢٨٠ توسط کاروانیانی که از این محل عبور میکردند گذاشته و توسعه یافته و از ابتدای تشکیل بطوری مهندسی شده که  هیچ کوچه بن بستی در این روستا وجود ندارد.
یکی از قدیمی ترین معادن سرب که قدمت آن به چندین هزار سال میرسد بنام معدن سرب نخلک. تقریبا در نزدیکی این روستا  واقع شده. معدنی که با توجه به شیوه های استخراج اولیه کوره های ذوب قدیمی و فنون معدنکاری و بویژه شیوه استخراج و ذوب از بی نظیر ترین و قدیمی ترین معادن دنیاست که به شیوه طنز گفته میشود اگر یک  فارغ التحصیل رشته معدن ویا زمین شناسی  این معدن را ندیده باشد همانند مسلمانیست  که مستطیع شده وبه زیارت خانه خدا نرفته است، تلقی می گردد.
پناهگاه حیاط وحش عباس آباد که از بی نظیر ترین حیات وحش های موجود است، در کناره این روستا قرار گرفته که علاوه بر گونه های مختلف جانوری اعم از پرنده، خزنده،  پسناندار و ... جولانگاه  پلنگ ایرانیست که به شدت از این موجود حفاظت شده مراقبت بعمل می آید.
کویر مخوف و ترسناک ریگ جن، که تابحال کسی را جرات و یارای آن نبوده که پای در آن نهد و از آن عبور کند در کنار این روستا قرار دارد.
از زیبائی های دیدنی و بینظیر این کویر، تماشای کهکشان راه شیری در شب  به جهت نزدیک ترین فاصله از هر گوشه دنیاست و بویژه در اواخر و اوایل ماه های قمری که ماه در آسمان بسیار کم نور است.
شغل مردمان این روستا عمدتا کشاورزی، دامداری، معدنکاری، رانندگی کامیون و جمع آوری  گیاهان دارویی بویژه هندوانه ابوجهل که نقش بسزا وعمده ای در درمان دیابت دارد. مردمان این روستا بسیار مهمان نواز و صمیمی و مهربانند که این ویژگی ها  از خصائص  همه مردمان کویر نشین است. فاصله این روستا تا کویر گردشگر پذیر مصر از طریق دوراهی خور و جندق حدود ١٠٠ کیلومتر است که با توجه به راه های ارتباطی مناسب به راحتی قابل دست رسی است. باید توجه داشت که کویرنوردی مستلزم وجود خودرو مناسب، تجهیزات ایمنی، نقشه ،قطب نما، آذوقه،  بویژه آب و خصوصا همراه داشتن راهنما و بلد محلی  میباشد.
در این روستا مکانهایی  به صورت بومگردی جهت اقامت گردشگران وجود دارد. ضمن آنکه  درب تمامی منارل این روستا واصولا همه منازل مردمان خوب کویر نشین  به جهت سنت حسنه مهمان نوازی به روی گردشگران در نهایت صمیمیت و مهربانی و مهماننوازی باز است، اصولا  فصل بازدید از این روستا  و سایر مناطق کویری از اواسط پائیز تا عید نوروز است. 
در صورت مسافرت به این روستا قادر خواهید بود در مسیر خود  از شهر انارک بویژه موزه معدنی آن و همچنین  زیارتگاه احمدبن موسی ملقب به شاهچرا غ و کاروانسرای قدیمی آن بازدید کنید و هم چنین   در شهر جندق از  قلعه قدیمی مربوط به دوران ساسانی و منزل شاعر و ادیب و روزنامه نگار معاصر مرحوم حبیب یغمایی که  از بزرگان فرهنگ وادب پارسیست و همچنین روستای زیبای گردشگرپذیر  کویر مصر و امکانات کویرنوردی این روستا  و همچنین  دیدار از  نمکزار  و آبشار نمکی و سایت نمک درمانی شهرستان خور و بیابانک به جهت فاصله نزدیک آن تا این روستا استفاده کنید.
در دیدار از روستای چوپانان استفاده از  دمنوش گیاهان دارویی وحشی این منطقه، در کنار یک دنیا صفا و صمیمیت مردمان بسیار ساده و صمیمی و دوست داشتنی  این تنها  روستای خشتی دنیا  که بطرز بسیار زیبا و مهندسی شده طراحی و بنا  شده، لذت ببرید . به همگان بویژه به  دانشجویان رشته معماری برای بازدید از روستای چوپانان و هم چنین عزیزان معدنکار و زمین شناس برای بازدید از شهر انارک که به پایتخت معدنکاری ایران معروف است، حتما توصیه میگردد.

توجه: اشکالاتی در متن وجود دارد از جمله: چوپانان در فاصله ۹۵ کیلومتری شرق انارک واقع شده و بنیان‌گذاران چوپانان شتردارانی، اهل انارک بوده‌اند و به شغل باربری از جنوب کشور تا تهران مشغول بودند.
ریگ جن را با تجهیزات و گروهی، افراد زبده طی می نمایند و آسمان بی غبار و دور از نورهای مصنوعی، آنرا دیدنی نموده است.

کویر «ریگ جن»؛ شگفت‌انگیز و پُر رمز و راز

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان نایین گفت: کویر شگفت‌انگیز و زیبای ریگ جن که بخشی از آن در شهرستان نایین قرار دارد به دلیل عدم وجود منابع آب و موانع طبیعی در طول قرن‌ها از دسترسی انسان دور بوده است.

محمود مدنیان در گفت‌وگو با ایسنا درباره جاذبه طبیعی «ریگ جن» که بخشی از آن در شهرستان نایین قرار دارد، اظهار کرد: ریگ جن که یکی از اسرارآمیزترین مناطق کویری جهان است دارای تپه‌های ماسه‌ای در جنوب سمنان، شرق دریاچه نمک، شمال انارک و غرب جندق قرار دارد. ۱۳۰ سال پیش یک کویرگرد سوئدی به این منطقه می‌آید که نمی‌تواند تا مرکز کویر ریگ جن برود، اما ۹۰ سال پیش یک کویرگرد آمریکایی می‌تواند تا مرکز کویر ریگ جن برود.

وی افزود: یکی از ویژگی‌های کویر «ریگ جن» وجود ریگ‌ها و رمل‌های روان است و رویش گیاه در این ناحیه به ندرت رخ می‌دهد، به طوری که در برخی از نقاط کویرِ ریگ جن درختچه‌های اندکی وجود دارد. در مسیری که افراد حرکت کرده و برای مثال از روی یک تپه عبور می‌کنند دو روز بعد ممکن است آن تپه در اثر وزش باد وجود نداشته باشد. عدم وجود منابع آب در گستره وسیع ریگ جن به همراه وجود موانع طبیعی از جمله باتلاق‌های نمک و تپه‌های ماسه‌ای مرتفع، عواملی بودند که این منطقه را در طول قرن‌ها از دسترسی انسان دور نگه ‌داشته‌اند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان نایین گفت: از دیگر شگفتی‌هایی که کویر ریگ جن دارد این است که در برخی نقاط از این کویر زمین خیلی سفت است و آب در این نقاط سفت می‌ماند و به مرور رخنه‌هایی در این زمین ایجاد می‌کند که در اثر آن گرداب‌های بسیار عجیبی رخ می‌دهد.

مدنیان تصریح کرد: وجه تسمیه کویر ریگ جن این است که در ۱۰۰ سال پیش صداهای خیلی عجیبی از این کویر به گوش می‌رسیده که افراد محلی تصور می‌کردند منشأ صدا از جنیان است، اما بعدها از لحاظ علمی مشخص شد به دلیل اختلاف دمای بسیار زیادی که در شب و روز کویر وجود دارد ریگ‌ها به دلیل سرما و گرمای زیاد و انقباض و انبساط می‌ترکیده‌اند که در اثر این ترکیدن صداهای عجیبی ایجاد می‌شده است.

کویر «ریگ جن»؛ شگفت‌انگیز و پُر رمز و راز

وی ادامه داد: در حاشیه کویر ریگ جن ناحیه‌ای به نام «گودِ دوباب» وجود دارد که دارای درختچه‌های نخلی است که چشم‌انداز زیبایی را ایجاد می‌کند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان نایین، گفت: گردشگران از حاشیه کویر ریگ جن که کویر مرنجاب است بازدید می‌کنند و ناحیه ریگ جن بیشتر در ناحیه چوپانان قرار دارد. تپه‌های شنی از جاذبه‌های مناطق کویری است و به این دلیل که ماسه به لباس گردشگران نمی‌چسبد مورد توجه افراد قرار می‌گیرد.

مدنیان خاطرنشان کرد: قرار است در آآینده با رعایت اصول محیط زیستی مکان‌هایی در نظر گرفته شود که ماشین‌های آفرود نتوانند به راحتی از آن عبور کنند. با همکاری بخش خصوصی قرار است این اتفاق بیفتد و در حاشیه ریگ جن، کمپی کویری برای خدمات رسانی به گردشگران و استفاده اصولی از ماشین‌های آفرود ایجاد کنند. استعلام‌های لازم برای ایجاد این کمپ در حال انجام است که اگر مشکلی پیش نیاید تا سه سال آینده این کمپ به بهره‌برداری می‌رسد.

وی افزود: بخش‌هایی در ریگ جن وجود دارد که به آن «دَق» می‌گویند. دق به جایی گفته می‌شود که زمین بسیار سفت است و با ماشین وقتی از روی این نوع زمین حرکت می‌کنید انگار روی آسفالت در حال راندن ماشین هستید که این امر مورد توجه گردشگران قرار دارد. اگر بارندگی رخ دهد در این دق‌ها آب نفوذ نمی‌کند و دریاچه‌های زیبایی شکل می‌گیرد.
(۱۷ مهر ۱۴۰۱ / ۱۱:۲۸ - کد خبر: 1401071708149)

کسی نمی‌داند آراستگی و نظم، چطور از همان اول در این روستا جا خوش کرد. فقط کافیست تصویری از نمای بالا دیده باشیم و حق بدهیم که «چوپانان» بیراه منظم‌ترین روستای خشتی جهان نام نگرفته است. در این روستا که حدود ۱۲۰ سال از عمرش می‌گذرد، کوچه ها عمود بر هم و بدون بن ‌بست ساخته شده‌اند و خانه‌ها بادگیر دارند. با خانه‌هایی به رنگ خشتی و گلی.

به گزارش همشهری‌آنلاین؛ روستای چوپانان که در ۹۰ کیلومتری بخش انارک و ۱۸۰ کیلومتری شرق شهرستان نایین واقع شده است ، علاوه بر معماری منحصر به فرد محل رشد گیاهان دارویی خودرو است که این روزها بیشتر مورد توجه قرار گرفته تا اسم روستا را زنده نگه دارد. 

مدیر اداره میراث فرهنگس نایین درباره وجه تسمیه روستا به همشهری می‌گوید: اسناد و مدارک نشان می‌دهد که حدود ۱۲۰ سال پیش این روستا شکل گرفت. پایه‌گذاران نخست آن هم چوپانانی بودند که گوسفندان خود را برای سیراب کردن به سر چاهی در این محدوده می‌آوردند. چاه آب باعث شد زندگی در این محدوده رونق بگیرد و کم کم مردمانی از خور، بیابانک و انارک به این محل آمدند و روستای چوپانان شکل گرفت. روستایی که امروز هزار و ۷۰۰ نفر جمعیت دارد.

محمود مدنیان درباره اینکه علت نظم و ترتیب خانه‌سازی دراین روستا چه بوده، اینطور پاسخ می‌دهد: اطلاعات خاصی در دسترس نیست. ولی روستا کاملا مهندسی ساز و منظم است. برای همین به آن منظم ترین روستای  جهان می‌گویند. هیچ کوچه بن بستی در آن نیست و از هر کوچه می‌توان انتهای آبادی را در شرق یا غرب دید.

جذابیت بصری دیگر این روستا در بادگیر خانه های خشتی روستا در دل کویر است. مدنیان می‌گوید که ۹۵ درصد خانه های روستا بادگیر دارد که به عنوان خنک کننده طبیعی کاربرد دارد.

در حاشیه این روستا طبیعت کویری، زمین‌های کشاورزی به عنوان قطب کشاورزی نایین و خدمات زیر ساختی و دامداری وجود دارد. در همسایگی روستا معدن سرب نخلک هم قرار گرفته‌است. معدنی با قدمت ۲هزار سال که یکی از قدیمی‌ترین معادن ایران و به گفته مدیر میراث فرهنگی نایین «مادر معادن ایران» است.
مدنیان درباره کسب و کار روستاییان می‌گوید: ۴۰ درصد مردم روستا در معدن مشغول کار هستند. مابقی از راه کشاورزی، دامداری، و کامیون داری روزگار می‌گذرانند. ریگ‌های روان نزدیک این روستا که به ریگ جن معروف هستند از مهم‌ترین ریگ‌های روان در ایران به شمار می‌روند. مشابه این ریگ‌ها در عربستان و افریقا دیده‌شده است. 

مدیر میراث فرهنگی نائین می‌گوید: سعی داریم اهالی روستا را برای مشارکت در بخش بومگردی تشویق کنیم، اما برای حضور گردشگران به حمایت بخش خصوصی نیاز است.

(کد خبر 700369 -  ۲ شهریور ۱۴۰۱ - ۱۹:۱۰)

مقالات دیگر...